Projektowanie stron internetowych dla seniorów

XXI wiek bez internetu nie mógłby istnieć. Korzystamy z niego wszyscy, choć nadal istnieją na świecie grupy osób, dla których dostęp do niego jest ograniczony z powodu różnego rodzaju barier: ekonomicznych, kulturowych czy technicznych. Nasza codzienność bez sieci jednak nie miałaby racji bytu, dlatego tak ważne jest, aby content dostępny w niej był dopasowany zarówno do potrzeb, jak i możliwości każdego z nas.

Okazuje się jednak, że strony internetowe nie zawsze stworzone są w sposób umożliwiający ich łatwą obsługę. Działania UX i UI realizowane są głównie w odpowiedzi na potrzeby najbardziej aktywnych odbiorców sieci, jakimi są osoby młode. Istnieją także grupy, które mimo wszystko starają się po niej poruszać – jedną z nich stanowią seniorzy, którzy ze względu na różnego rodzaju czynniki nie są tak dobrze zaznajomieni z nowymi technologiami.

Jak korzystamy z sieci internetowej?

Dziś z internetu korzystamy w wielu celach: edukacyjnych, informacyjnych, handlowych, rozrywkowych i innych. Raporty pokazują, że zainteresowanie siecią rośnie z roku na rok w każdej grupie wiekowej, bez względu na rasę, wykształcenie czy status ekonomiczny.

Co na ten temat mówią konkretne badania? Raport Digital 2023 Global Overview wykazał, że w 2023 roku aż 5,16 miliarda światowej populacji korzystało z sieci. Jak pokazują statystyki, zdecydowana większość internautów, bo aż 92,3%, korzysta z niego za pośrednictwem urządzeń mobilnych. Jest to niezwykle istotne z punktu widzenia użyteczności stron internetowych, ponieważ jeszcze przed kilkoma laty urządzeniem, za pomocą którego użytkownicy najczęściej łączyli się z siecią, był komputer i to wersja desktopowa witryn była najistotniejsza.

Ciekawym aspektem jest również czas, jaki spędzamy w wirtualnym świecie. Średnio każdy użytkownik jest połączony z siecią aż 6 godzin i 37 minut dziennie. Oznacza to, że internet stał się nieodłącznym elementem naszej codzienności, w której posługujemy się nim nie tylko do zdobywania wiedzy, wymiany doświadczeń czy budowania relacji. Sieć stała się także miejscem, dzięki któremu możemy w łatwy i szybki sposób zapłacić rachunki, zrobić zakupy czy promować swoją markę – teoretycznie każdy z nas może to robić, ale czy tak jest również w praktyce?

Aktywność srebrnego pokolenia w sieci

Aby lepiej poznać sytuację osób starszych w internecie, musimy najpierw dokładnie poznać ich samych. Niektórzy mówią, że starość to jedynie stan umysłu, a inni, że wiek to tylko liczba. Wszystko zależy więc od naszego punktu widzenia. Zapewne każdy z nas pamięta, że kiedy byliśmy dziećmi, osobami starszymi jawili nam się 40-latkowie, w wieku 30 lat za seniorów uznawaliśmy osoby 60-letnie, natomiast w wieku 60 lat za osoby starsze uważamy 70-, 80-latków. Zgodnie z klasyfikacją WHO osoby w wieku od 45 do 59 lat przeżywają wiek przedstarczy. Wczesną starością określamy lata życia od 60 do 74, natomiast starością pośrednią nazywamy wiek od 75 do 89 lat. Badania, które mają na celu analizę aktywności seniorów w sieci, dotyczą zatem osób od 60. roku życia.

Osoby starsze nie mniej chętnie od młodych korzystają z internetu i dóbr, jakie mogą tam znaleźć. Choć zgodnie z najnowszymi badaniami seniorzy stanowią około 30% użytkowników sieci, liczba ta z roku na rok rośnie. Świadczą o tym chociażby rosnące statystyki osób starszych korzystających z sieci za pośrednictwem różnego rodzaju urządzeń, w tym telefonów komórkowych. Jak można zobaczyć na przygotowanej przez portal itwiz.pl statystyce poniżej, seniorzy coraz chętniej korzystają ze smartfonów, aby łączyć się z siecią w celu różnego rodzaju aktywności internetowej. Według badań Urzędu Komunikacji Elektronicznej prawie 82% osób starszych zalogowanych do sieci łączy się z nią właśnie za pośrednictwem telefonu komórkowego. Dlatego tak istotne jest, aby projektowanie stron internetowych nie ograniczało się jedynie do ich wersji desktopowej, ale także responsywnej, dostosowanej do urządzeń mobilnych.

Niezwykle ważny jest fakt, że osoby starsze, choć nie wychowywały się w dobie internetu, cechuje dość duże zainteresowanie nowinkami technicznymi i technologicznymi. Tym, co je jednak ogranicza w poznawaniu nowych mediów, są różnego rodzaju bariery, o których więcej opowiemy w dalszej części artykułu.

Ograniczenia seniorów w korzystaniu z internetu

Wykluczenie cyfrowe seniorów jest ważnym aspektem, jaki należy poruszyć w związku z ich aktywnością, a także brakiem aktywności w sieci. Jednym z najważniejszych ograniczeń, z jakimi borykają się osoby z pokolenia silver są bariery psychologiczne oraz fizyczne.

Te pierwsze dotyczą przede wszystkim lęku przed technologią czy zostaniem ofiarą oszustwa lub nieznajomości obsługi urządzeń. Wiele osób starszych zwyczajnie wstydzi się, że nie radzi sobie w sieci tak dobrze, jak młodsze pokolenia, co sprawia, że nie chcą prosić o pomoc i świadomie rezygnują z odkrywania wirtualnego świata.

Zupełnie innym rodzajem ograniczenia są te fizyczne. Istnieje bowiem duża grupa osób starszych, które mimo dostępu do internetu i chęci uczestniczenia w wirtualnym życiu, nie podejmują tego wyzwania. Dlaczego? Między innymi dlatego, że content udostępniany w internecie nie jest dostosowany do ich potrzeb. Ma to związek z największym ograniczeniem, jakim jest ciało, które z wiekiem zmienia się i nie przetwarza bodźców tak, jak dotychczas. Do najważniejszych barier srebrnego pokolenia w odkrywaniu wirtualnego świata należą przede wszystkim związane z wiekiem zmiany w odbieraniu bodźców i pogorszenie się jakości zmysłów. Wśród nich najbardziej narażony jest oczywiście wzrok (główny zmysł odbioru świata przez każdego zdrowego człowieka), ale także słuch, motoryka, zdolność uczenia się oraz czas przetwarzania bodźców.

Co niezwykle istotne, każdy z nas z biegiem lat doświadczy nieuniknionego upływu czasu, a jak pokazują statystyki, już w 2050 roku osoby w wieku 60 lat i więcej będą stanowiły aż 40% społeczeństwa i będziemy nimi my sami. Dlatego warto, nie tylko dla dzisiejszych seniorów, ale także dla nas z przyszłości dokładnie poznać sposoby projektowania stron dopasowanych do potrzeb osób starszych.

Aby to robić z sukcesem, wystarczy poznać schorzenia i ich objawy, a następnie projektować urządzenia, ale także same aplikacje czy strony internetowe w taki sposób, aby korzystanie z nich nie sprawiało problemu pod kątem użyteczności.

Projektowanie stron internetowych dla seniorów

Tworzenie witryn to, poza niezbędnymi umiejętnościami, konieczność spełnienia różnego rodzaju standardów dotyczących stron internetowych. Jedną z największych na świecie inicjatyw walczących o dostępność witryn dla każdego użytkownika sieci jest Web Accessibility Initiative. WAI przygotowała zbiór dokumentów obejmujących najważniejsze aspekty projektowania stron, przeciwdziałając jednocześnie wykluczeniu cyfrowemu niektórych grup internautów, w tym właśnie seniorów.

Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) to zestaw bardzo obszernie rozbudowanych wytycznych, stworzonych przez WAI, dzięki którym projektowanie stron internetowych oraz aplikacji staje się możliwe nie tylko dla „zwykłych” użytkowników, ale także osób z niepełnosprawnościami wzroku czy słuchu lub zaburzeniami poznawczymi – które bardzo często dotyczą właśnie osób starszych. W aktualnie obowiązujących dokumentach WCAG 2.1 wytypowano 5 podstawowych aspektów, które wpływają na możliwość zapoznawania się z treściami w sieci przez wszystkich jej użytkowników. Należą do nich: postrzegalność, funkcjonalność, zrozumiałość, solidność oraz zgodność. W tym artykule przedstawimy pierwsze dwa aspekty, które mają największe znaczenie w projektowaniu stron internetowych z myślą o seniorach.

Postrzegalność

Jest jednym z najważniejszych aspektów, które wpływają na komfort użytkowania stron internetowych. Ze względu na to, że osoby starsze zmagają się z problemami związanymi ze zmysłami, warto umożliwić im rozwiązania, które mimo choroby pozwolą korzystać z witryny www.

• Pierwszym z aspektów dotyczących postrzegalności jest dopasowanie informacji i komponentów interfejsu w sposób dostrzegalny dla ich zmysłów. Będzie to zatem stworzenie tekstowych zamienników treści nietekstowych dla osób niewidzących: mowa syntetyczna, symbole lub możliwość dopasowania wielkości czcionki. Doskonałym rozwiązaniem są tutaj również znaczniki alt, które sprawiają, że wizualne treści na stronie wyświetlane są w formie tekstu, a następnie odczytywane przez specjalne programy. Pozwala to spełnić kryterium postrzegalności w przypadku osób z problemami ze wzrokiem.

Przykład znacznika alt

• Innym rozwiązaniem jest wdrożenie interakcji haptycznych, np. brajla, dzięki któremu niewidzący senior otrzymuje komunikat o zawartości strony za pośrednictwem zmysłu dotyku dzięki wibracjom. Dla osób z problemami słuchowymi polecane są natomiast rozwiązania tekstowe, a więc wszelkiego rodzaju audiodeskrypcje czy język migowy w materiałach video i innych multimediach.

• Niezwykle ważnym i często poruszanym zagadnieniem jest rozróżnialność. Seniorzy bardzo często skarżą się na trudność w użyciu internetu pod względem wrażeń odbieranych wzrokiem. Pierwszym aspektem jest oczywiście wielkość czcionki. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami jej rozmiar standardowo nie powinien być mniejszy niż 12 pkt na telefonach komórkowych, 36 pkt na tabletach i około 24 pkt na ekranach komputerów. Niezwykle istotne jest także umożliwienie jej powiększenia do 200% bez użycia technologii wspomagających oraz bez utraty treści lub funkcjonalności.
  Nie tylko wielkość czcionki, ale także jej rodzaj wpływa na czytelność treści. W przypadku stron dostosowanych do potrzeb osób starszych warto postawić na fonty bezszeryfowe, takie jak Arial, Futura, Roboto czy Verdana.

• Kolejnym zagadnieniem, jakie należy brać pod uwagę w przypadku projektowania stron dla osób starszych, jest odpowiedni kontrast. Seniorzy często zmagają się z przymglonym widzeniem, jego zawężonym polem oraz pogorszeniem ostrości, dlatego jedną z wytycznych tworzenia witryn dostępnych dla użytkowników srebrnego pokolenia jest dostosowanie tekstu do współczynnika kontrastu, wynoszącego minimum 4:5:1. W przypadku elementów graficznych oraz komponentów interfejsu użytkownika zalecane jest użycie współczynnika kontrastu w wysokości co najmniej 3:1.

• Również kolory mają ogromne znaczenie w komforcie korzystania ze stron internetowych. Osoby starsze potrzebują użycia zdecydowanie bardziej intensywnych odcieni barw. Z uwagi na powyższe, podczas projektowania stron dostosowanych do potrzeb seniorów, powinniśmy unikać szarości.
  Co ciekawe, w kontekście standardowego projektowania dla osób młodych, kolory czerwony i zielony są najtrudniejsze do rozróżnienia dla osób cierpiących na np. ślepotę barw. Podobnie barwa niebieska jest w percepcji seniorów zdecydowanie bardziej wyblakła. Ze względu na to, w przypadku projektowania stron internetowych dla osób starszych, zamiast oznaczenia nieodwiedzonych linków błękitną barwą, lepiej zastosować podkreślenia, które znikną z tekstu po kliknięciu w adres www. W ten sposób strona staje się dla seniorów bardziej przejrzysta i łatwiej będzie im się z nią zapoznać. Dobrą praktyką jest również unikanie umieszczania napisów na grafikach – sprawiają one bowiem, że kolory zlewają się ze sobą, przez co seniorzy mogą mieć problem z ich odczytaniem. Zdecydowanie lepiej sprawdzą się wszelkiego rodzaju alt tagi, opisowe linki czy napisy i transkrypcje, ułatwiające poruszanie się seniorom po stronie internetowej i zapoznaniem się z jej zawartością.

• Innym elementem postrzegalności jest także odpowiednia struktura i formatowanie tekstu, które pozwalają na łatwe i komfortowe zapoznanie się z treścią. Wyróżniane przez dokument WCAG 2.1 aspekty odnoszą się do:

1. odstępu między wierszami, który powinien wynosić minimum 1,5-krotności czcionki;
2. odstępu między akapitami, który według zaleceń powinien być co najmniej 2 razy większy od rozmiaru fontu;
3. odstępu między literami, który powinien wynosić minimum 0,12-krotności wielkości czcionki;
4. odstępu między poszczególnymi wyrazami o wielkości co najmniej 0,16 wielkości fontu.
   
   
   Warto przypomnieć, że krótsze akapity, większe odstępy pomiędzy nimi, a także różnego rodzaju wypunktowania to sposób na zwiększenie komfortu i czytelności tekstu dla każdego użytkownika sieci.

Zrozumiałość i funkcjonalność

Dla osób młodych świat internetu jest intuicyjny. Wynika to z faktu, że urodzili się w erze cyfrowej i już od samego dzieciństwa byli jego częścią. Dla srebrnego pokolenia sieć jest sferą, której musieli się nauczyć, często korzystając z pomocy swoich dzieci lub wnuków. Aby ułatwić seniorom samodzielnie poruszanie się i korzystanie z internetu.

• Jednym z podstawowych elementów, na jakie należy zwrócić uwagę, projektując stronę zrozumiałą i wygodną dla każdego typu użytkownika, jest stworzenie witryny maksymalnie przejrzystej i intuicyjnej. Wielu osobom, także młodszym, niejednokrotnie trudność sprawia odnajdywanie się w gąszczu powiadomień i reklam, jakie wyskakują przy otwarciu nowego okna. Należy zatem zminimalizować ich liczbę w taki sposób, aby użytkownik wchodzący na stronę ujrzał informacje, których w rzeczywistości poszukuje, bez konieczności zamykania okienek, co dla osób starszych bywa niezwykle problematyczne. Stworzenie projektu minimalistycznego i bardziej płaskiego pozwoli łatwiej odnaleźć się seniorom w wirtualnej rzeczywistości, która już w sama w sobie jest dla nich ogromnym wyzwaniem.

• Innym aspektem, mającym ogromny wpływ na zrozumiałość i funkcjonalność witryny jest przewidywalność. Należy tworzyć strony w sposób przejrzysty tak, aby ich działanie oparte było na przewidywalności. Jak to zrobić? Przede wszystkim zapewnić spójną nawigację, wygląd oraz identyfikację każdej z podstron. Podobne działanie, elementy i sama budowa strony pozwalają jej użytkownikom intuicyjnie zorientować się w schemacie, co zwiększa komfort podczas korzystania z niej.

• Większość z wyżej wymienionych elementów, składających się na użyteczną stronę internetową, dostosowaną do potrzeb i możliwości seniorów dotyczy zmysłu wzroku, słuchu, zdolności poznawczych oraz lęku przed technologią. Nie został jeszcze natomiast poruszony aspekt motoryki oraz zdolności przetwarzania bodźców, które z wiekiem również się zmieniają i często stanowią ograniczenie w korzystaniu z internetu.

• Doskonałym przykładem są tutaj wszelkiego rodzaju witryny wymagające pewnej sprawności i szybkości wykonania pewnych działań w sieci, które są ograniczone czasowo. Osoba starsza, której motoryka lub postrzeganie są ograniczone, znacznie bardziej odczuwa presję czasu upływającego na liczniku i pozostałego do wygaśnięcia strony. Warto pamiętać, że seniorzy potrzebują zdecydowanie więcej czasu na przetworzenie informacji oraz jej zrozumienie. Szacuje się, że osoby powyżej 65. roku życia korzystają z internetu o 43% wolniej niż młodsi użytkownicy sieci. Dlatego warto wszędzie tam, gdzie ze względów bezpieczeństwa, nie jest konieczne tworzenie licznika, zwyczajnie go unikać i dać seniorowi więcej czasu na zapoznanie się z treścią strony.

Podsumowanie

Projektowanie stron internetowych jest niezwykle skomplikowanym zadaniem, które ma na celu zapewnić maksimum funkcjonalności i komfortu korzystania z tworzonej witryny. W związku z tym, że z sieci także osoby starsze, strony powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości każdej z tej grupy odbiorców. Stworzenie projektu odpowiadającego zdolnościom poznawczym oraz ograniczeniom związanym z wiekiem seniorów jest zatem procesem jeszcze bardziej skomplikowanym, ale nie niemożliwym do wykonania. Poznając ograniczenia odbiorców, możemy znaleźć rozwiązania, które pomogą stworzyć w pełni użyteczną witrynę, dzięki której seniorzy będą mogli cieszyć się zaletami świata wirtualnego.